H Μαγούλα βρίσκεται στα δυτικά προάστια της Αττικής, στις δυτικές παρυφές της πεδιάδας της Ελευσίνας (Θριάσιο πεδίο). Χωροθετικά είναι μεταξύ ενός νοητού τριγώνου που σχηματίζεται μεταξύ Μάνδρας - Ελευσίνας - Ασπρόπυργου.

Σήμερα η Μαγούλα είναι κωμόπολη, και από γεωργοκτηνοτροφικό κέντρο που ήταν κάποτε μετατρέπεται σε σημαντικό βιομηχανικό-μεταφορικό κέντρο μετά την πρόσφατη εγκατάσταση (περιφερειακά) βιομηχανικού & μεταφορικού εξοπλισμού.

Η αύξηση του πληθυσμού είναι ραγδαία. Στην απογραφή του 1981 ήταν 1915 κάτοικοι, στην απογραφή του 1991 ήταν 2663 κάτοικοι, ενώ στη σημερινή του 2001 οι κάτοικοι υπολογίζονται να είναι μεταξύ 4100-4200.

Εκτός από το κέντρο της περιλαμβάνει και τους εξής οικισμούς: Άνω Μαγούλας (Τσακάλι), Πάτημα και Νέου Πόντου (Θέση Σκλήρη)

Στην Μαγούλα εκτός από το Δημοτικό της Κτίριο, θα συναντήσετε το Πνευματικό της Κέντρο, σχολεία Π/θμιας & Δ/θμιας Εκπαίδευσης όλων των βαθμίδων, ΕΛΤΑ και μια πανοραμική θέα του Θριασίου Πεδίου, ανεβαίνοντας στον προφήτη Ηλία όπου μπορείτε να ξεκουραστείτε στην καφετέρια που βρίσκεται πλησίον του.

Μπορείτε να έρθετε, είτε μέσω της Ελευσίνας είτε μέσω της Αττικής Οδού (έξοδος 2).

Ιστορικά στοιχεία ...

(πηγή: "Η Μαγούλα", Βαγγέλης Λιάπης, έκδοση: Κοινότητα Μαγούλας, 1999)

Κάπως έτσι έγινε χωριό η Μαγούλα

"... Δε γνωρίζουμε πότε έγινε οικισμός η Μαγούλα, το ένα από τα τέσσερα κουντουριώτικα χωριά, ώστε να μπορούμε να μιλάμε για συγκροτημένο χωριό. Το μόνο που είναι ιστορικά εξακριβωμένο, είναι ότι δημιουργήθηκε από το χωριό Παλιοχώρι, το δεύτερο κουντουριώτικο χωριό μετά το αρχικό, που ήσαν όπως είναι γνωστό τα Κούντουρα. Γνωρίζουμε ότι το Παλιοχώρι έγινε χωριό λίγο μετά τα ορλωφικά, τότε που ξεσηκώθηκαν οι Κουντουριώτες εξαιτίας της προχειρότητας της Ρωσίας να ξεσηκώσει τους σκλαβωμένους και να τους αφήσει στην τύχη τους. Οι Κουντουριώτες τότε, σωστά αγριοκάτσικα, πήραν τα βουνά και σώθηκαν όταν έκαψαν το χωριό τους οι Τούρκοι. Το μόνο λοιπόν στοιχείο που έχουμε είναι ότι το Παλιοχώρι ίσως να κατοικήθηκε μετά τα ορλωφικά. Από εκεί και πέρα περπατάμε με εικασίες.

Το Παλιοχώρι, μετά από μερικά χρόνια, δεν μπορούμε να υπολογίσουμε πόσα, αραίωνε σιγά σιγά. Τους τραβούσε περισσότερο από παλιά το νότιο ήμερο τμήμα της περιοχής τους, γιατί παρουσίαζε οικονομικό ενδιαφέρον, μεγαλύτερο από την ορεινή κτηνοτροφία και τη δασική καλλιέργεια.

Δεν υπάρχει μαρτυρία που να βοηθήσει να προσδιοριστεί κάποιος χρόνος ίδρυσης των χωριών που προήλθαν από το Παλιοχώρι. Το πιθανότερο είναι ότι τα χωριά: Μάζι, Μάνδρα και Μαγούλα προήλθαν από σταδιακή μετακόμιση των Κουντουριωτών. Οι παλιότεροι έλεγαν ότι στη Μαγούλα κατέβαιναν οι τσοπάνηδες κατά τους χειμερινούς μήνες και έβοσκαν τα κοπάδια τους, χωρίς να μετακινούνται κάθε μέρα στο Παλιοχώρι. Έλεγαν ότι είχαν στήσει τα μαντριά τους και κάτι πρόχειρες καλύβες όπου έμεναν οικογενειακώς, για τους Μανδραίους δε, έλεγαν, ότι εκεί που είναι σήμερα το χωριό, είχαν χτίσει τοίχους με ξερολιθιά για απάγκειο για τα μελίσσια τους, αλλά και μαντριά για τα κοπάδια τους. Τα περισσότερα μαντριά στη Μαγούλα είχαν πιάσει τη νοτινή πλαγιά του βουνού προς τα κάτω, μερικοί είχαν το μαντρί τους στη νοτινή πλαγιά του λόφου του αεροδρομίου, κάτι που το θυμούνται και οι νεότεροι, αφού υπήρχαν μέχρι τότε που το θριάσιο έγινε αεροδρόμιο το 1936. Μερικοί προτιμούσαν να μένουν και κατά τους καλοκαιρινούς μήνες για να βοσκήσουν την καλαμιά μετά τον αποθερισμό του θριάσιου. Όλα αυτά μαρτυρούν, ότι η συνεχής παραμονή τους εκεί, ήταν η αιτία που πύκνωσε σιγά σιγά ο τόπος και σχηματίστηκε κάποιος μικρός οικισμός τσοπάνηδων που έδινε την εντύπωση μικρού χωριού.
Με κάποια βεβαιότητα μπορούμε να πούμε ότι έγινε χωριό η Μαγούλα από το γεγονός ότι μπορούσε να κρατήσει τα κοπάδια, όχι μόνο το χειμώνα, αλλά και μεγάλο διάστημα του καλοκαιριού. Οπωσδήποτε θα είχε μεταφερθεί κάτω και η οικογένεια και σιγά-σιγά παραμελήθηκαν τα σπίτια στο Παλιοχώρι. Στην εγκατάσταση τους βοηθούσε πολύ η Ελευσίνα, από όπου μπορούσαν να προμηθεύονται τα αναγκαία τους, αλλά ήταν δυνατή και η πρόσβαση τους στην Αθήνα με ευκολότερη την διάθεση των προϊόντων τους (γάλατα τυριά και σφαχτά).

Το ότι ανέβαιναν στην Πάστρα κατά το καλοκαίρι, δεν αποτελεί ισχυρισμό ότι δεν έμεναν το περισσότερο διάστημα του χρόνου στη Μαγούλα. Άλλωστε, στην Πάστρα, ανεβαίνουν μέχρι πρόσφατα όσοι Μαγουλιώτες διατηρούν τυχόν ακόμα προβατοποίνια, κάτι που γινόταν κατά σύστημα.
Υπολογίζεται ότι πολύ πριν από τα επαναστατικά χρόνια γινόταν αυτό το ανέβα κατέβα στην Πάστρα κάτι που διατηρήθηκε μέχρι και τη δεκαετία του εξήντα.

Πρέπει ακόμα να σημειώσουμε ότι αρκετοί Μαγουλιώτες είχαν χωράφια και αμπέλια στον κάμπο του Μαζιού, μερικοί μάλιστα τα διατηρούν μέχρι σήμερα, αφού το επάγγελμα τους, επιτρέπει να τα καλλιεργούν.

Συμπεραίνεται λοιπόν ότι η Μαγούλα ξεκίνησε, όπως άλλωστε και η Μάνδρα, από εγκατάσταση τσοπάνηδων Κουντουριωτών, ότι δημιουργήθηκε στην αρχή ένας υποτυπώδης οικισμός που τον υπαγόρευσε η ανάγκη και βοήθησε πολύ η γειτνίαση με την Ελευσίνα και την Αθήνα, αυτό άλλωστε φαίνεται και από το ότι οι αρχές του αιώνα μας την βρίσκουν σαν ένα συγκροτημένο γεωργοκτηνοτροφικό χωριό, που θα το γνωρίσουμε εκτενέστερα στη συνέχεια.

Αν σώνει και καλά πρέπει να μιλήσουμε με αριθμούς, μπορούμε να προσδιορίσουμε, με πιθανότητες, τις πρώτες τσοπάνικες καλύβες γύρω στον 14ον αιώνα και τη συγκρότηση σαν χωριού, από το 1700 και μετά.

Δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε πόσοι ήταν οι πρώτοι που εγκαταστάθηκαν μόνιμα. Θα έλεγα ότι αυτό είναι αδύνατο αν δεν υπάρχουν γραπτά στοιχεία, για τον απλό λόγο, ότι η εγκατάσταση των Μαγουλιωτών στη Μαγούλα με πρόθεση μόνιμης διαβίωσης εκεί, δεν έγινε από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά με αρκετά βραδύ ρυθμό.

Τα σπίτια αυξάνονταν σταθερά. Όταν κάποιος Κουντουριώτης τσοπάνος έβλεπε ότι πρόκοβαν κάτω οι συνάδεφοί του, ερχόταν κι αυτός και έφτιαχνε κάποιο σπιτικό.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, είναι πολύ δύσκολο να έχουμε κάποιον επακριβή χρονολογικό προσδιορισμό. Στις περιπτώσεις όπως η Μαγούλα, η διαδικασία για να δημιουργηθεί μόνιμος οικισμός, απαιτεί μακρό χρόνο, που εξαρτάται από την έλξη που ασκεί ο τόπος, μα που και αυτή υπολογίζεται από ένα σωρό άλλους παράγοντες: οικονομικούς, κοινωνικούς και άλλους. Θα μπορούσε να γίνει ακριβής χρονολογικός προσδιορισμός εάν είχαμε ομαδικό εποικισμό. Κάτι τέτοιο δεν έγινε με τη Μαγούλα. Οπωσδήποτε πρόκειται για χωριό που δημιουργήθηκε πολυ πριν από τα προεπαναστατικά χρόνια, όπως φαίνεται από την παλιά εκκλησία του Αγίου Δημητρίου στην κεντρική πλατεία του χωριού και μερικά άλλα πολύ παλιά κτίσματα που πρόφτασα και γνώρισα, πριν εξαφανιστούν για να οικοδομηθούν νέα ή και κάποια διόροφα, δεν είναι δυνατόν όμως κάποιος χρονολογικός προσδιορισμός.

Αν θέλουμε, να έχουμε σαφείς αριθμούς για το πόσους κατοίκους και πόσα σπίτια είχε η Μαγούλα σε κάποια συγκεκριμένη εποχή, έχουμε τα πρώτα επίσημα στοιχεία, όχι παλαιότερα από το 1875.

Το 1875 του Υπουργείο Εσωτερικών της χώρας (Υπουργός Εσωτερικών Χαρίλαος Τρικούπης) ζήτησε από τους Δήμους με εγκύκλιο του (αρ. 62/1875) "ονομαστικόν πίνακα των εν τη περιφερεία εκάστου Δήμου υπαρχόντων χωρίων, ή των συνοικίων που δεν έχουν το ίδιο όνομα, ή των αγροτικων επαύλεων". Τότε ο δήμαρχος Ελευσίνας έστειλε στο Υπουργείο Εσωτερικών το υπ. αριθμόν 1974/25-9-1875 έγγραφό του με το οποίο έγραφε ότι η Μάνδρα είχε 535 κατοίκους, η Ελευσίνα 375 και η Μαγούλα 115, αναφέρεται δε και το Μάζι, χωρίς να σημειώνεται πόσους κατοίκους είχε, αλλά μόνο την ένδειξη "γεωργικόν χωρίον" πρέπει όμως να σημειώσω και κάτι που περιείχε αυτό το έγγραφο και το θεωρώ πολύ σημαντικό. ότι "τα προαναφερθέντα χωρία έζων προ της ανεξαρτησίας της Ελλάδος". Έτσι έχουμε ένα στοιχείο ντοκουμέντο, που μας βεβαιώνει ότι η Μαγούλα ήταν ένα προεπαναστατικό χωριό, χωρίς να προσδιορίζεται πόσο πιο παλιό ήταν από την επανάσταση του 1821."

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΜΑΓΟΥΛΑΣ

Ομήρου 4, 19018 Μαγούλα, τηλ.: 210-5552079, fax: 210-5559715